Η ανέγερση της βιβλιοθήκης Ζοανίνα (Joanina ή Casa da Livraria ή João I Library) του Πανεπιστημίου της Κοΐμπρα ξεκίνησε το 1717 και ολοκληρώθηκε το 1728. Πριν από την κατασκευή του κτιρίου, οι βιβλιακές συλλογές του πανεπιστημίου μετακινούνταν συνεχώς από μέρος σε μέρος, καθώς δεν υπήρχε κατάλληλος χώρος για τη μόνιμη στέγασή τους. Παράλληλα, ο αριθμός των βιβλίων συνεχώς αυξανόταν.
Η βιβλιοθήκη πήρε το όνομά της από τον βασιλιά Ιωάννη Ε΄ τον Μεγαλόψυχο (1689–1750), o οποίος και χρηματοδότησε την οικοδόμησή της στο πλαίσιο μιας απόπειρας για ευρύτερη ενίσχυση των καλλιτεχνικών και πολιτιστικών εκφάνσεων στην Πορτογαλία.
Τη γενική εποπτεία είχε ο αρχιτέκτονας Γασπάρ Φερρέιρα (Gaspar Ferreira), ενώ για την ολοκλήρωσή της συνεργάστηκαν πολλοί και διαφορετικοί καλλιτέχνες και ειδικευμένοι τεχνίτες. Αρχιμάστορας ήταν ο Ιωάννης Κάρλος Φερρέιρα (João Carlos Ferreira) και αρχιξυλουργός ο Ιωάννης Ροντρίγκες ντι Αλμέιντα. Οι ζωγραφικές αποδόσεις και ο χρυσός διάκοσμος της βιβλιοθήκης φιλοτεχνήθηκαν από τον Μανουέλ ντα Σίλβα (Manuel Da Silva), ενώ οι αλληγορικές σκηνές της οροφής από τους Αντόνιο Σιμόες Ροντρίγκες (António Simões Rodrigues) και Βισέντε Νούνες (Vicente Nunes). Βασικά κατασκευαστικά υλικά ήταν το «εξωτικό» ξύλο, φερμένο από χώρες της Λατινικής Αμερικής και ο χρυσός.
Ιδιαίτερη εντύπωση προκαλεί η μπαρόκ είσοδος του κτιρίου, η οποία κοσμείται με μια επιβλητική ασπίδα που φέρει το εθνικό έμβλημα της Πορτογαλίας· διακριτικό στοιχείο που χαρακτηρίζει πολλά κτίσματα της εποχής του Ιωάννη Ε΄. Η βιβλιοθήκη καθαυτή αποτελείται από τρεις μεγάλες αίθουσες των οποίων οι τοίχοι είναι καλυμμένοι με περίτεχνες ξυλόγλυπτες βιβλιοθήκες. Οι αίθουσες συνδέονται με αψίδες, οι οποίες είναι διακοσμημένες με τα εμβλήματα των διαφόρων σχολών του Πανεπιστημίου της Κοΐμπρα. Πλευρικά τους υπάρχουν θύρες που οδηγούν σε μικρότερους θαλάμους, οι οποίοι λειτουργούν ως αποθηκευτικοί χώροι ή αναγνωστήρια.
Τέλος, ενδιαφέρον παρουσιάζει και το υπόγειο του κτιρίου, η λιτότητα του οποίου έρχεται σε αντίθεση με τον χρυσοποίκιλτο διάκοσμο των επάνω ορόφων. Πρόκειται για μια φυλακή όπου κρατούνταν λόγιοι και φοιτητές, όταν ετίθεντο υπό περιορισμό με απόφαση των εσωτερικών δικαστηρίων του πανεπιστημίου εξαιτίας κάποιου παραπτώματος.
Ως προς τις συλλογές της Ζοανίνα, χρονολογούνται από τον 12ο έως τον 19ο αιώνα, ενώ βασικές θεματικές ενότητες αποτελούν η θεολογία, η φιλοσοφία και οι νομικές επιστήμες. Δεν λείπουν και αρκετά έργα γύρω από την ιατρική, τη γεωγραφία, την ιστορία και τις ανθρωπιστικές επιστήμες. Ανάμεσα στα υπόλοιπα έργα που περιέχονται στη βιβλιοθήκη, ξεχωρίζει μια λατινική Βίβλος του 1462, το έργο περί βοτανολογίας Kreutterbuch dess Hochgelerten του Πιέτρο Αντρέα Ματτιόλι (Pietro Andrea Mattioli, 1590), ένα χειρόγραφο με χάρτες (υδατογραφίες) συνοδευτικούς για τα κείμενα του εξερευνητή Ντομ Ζούο ντε Κάστρο με τίτλο Charts of the Rutters of India of Dom Joao de Castro (16ος αιώνας), και η συλλογή συμβολιστικών ποιημάτων Oaristos του Ευγένιο ντε Κάστρο (Eugénio de Castro, 1890).
Το 1952 η βιβλιοθήκη επεκτάθηκε σε έναν επιπλέον χώρο, εκεί όπου στεγαζόταν η Σχολή των Γραμμάτων του Πανεπιστημίου της Κοΐμπρα. Το κτίριο σχεδιάστηκε από τον Αλμπέρτο Πεσόα (Alberto Jose Pessoa) και ολοκληρώθηκε το 1962. Σήμερα η πανεπιστημιακή αυτή βιβλιοθήκη στεγάζει πάνω από 250.000 βιβλία, ενώ το κτίριο, έχοντας μεγάλη ιστορική αξία, ανακηρύχθηκε εθνικό μνημείο της Πορτογαλίας.
Αξίζει να σημειωθεί ότι τα βιβλία της Βιβλιοθήκης Ζοανίνα προστατεύονται από τα έντομα με ένα πρωτότυπο τρόπο: μια αποικία νυχτερίδων που ζει μέσα στη βιβλιοθήκη χρησιμοποιείται ως φυσικός εξολοθρευτής για τα παράσιτα που είναι επιβλαβή για τα βιβλία. Κάθε βράδυ οι νυχτερίδες τρώνε τα έντομα και κάθε πρωί οι υπάλληλοι της βιβλιοθήκης φροντίζουν για την καθαριότητα του χώρου από τα περιττώματά. Η Βιβλιοθήκη Ζοανίνα είναι μία από τις δύο βιβλιοθήκες που χρησιμοποιούν αυτό το φυσικό σύστημα απεντόμωσης (η άλλη είναι η Βιβλιοθήκη του Παλατιού Μάρφα, επίσης στην Πορτογαλία).
Dias P., History and Art Heritage in Coimbra, 24–27.