Το αρχειακό και βιβλιακό υλικό που διασώθηκε αναφορικά με τη βιβλιοθήκη του Κολεγίου της Σορβόνης είναι τόσο πλούσιο από κάθε πλευρά ώστε αντιπροσωπεύει τον καθρέφτη της όλης οργάνωσης, του εμπλουτισμού και της λειτουργίας της.
Ανάμεσα σ’ αυτό το υλικό περιλαμβάνεται και ο κανόνας που επέβαλε ο ιδρυτής του Κολεγίου, ο Sorbon, όπως και πλείστα άλλα έγγραφα που μνημονεύουν διαθήκες, δωρεές βιβλίων, καθώς και μία σειρά από καταλόγους της βιβλιοθήκης που χρονολογούνται περίπου από το 1275 –και, βέβαια, τα ίδια τα βιβλία: οι πιο αξιόπιστοι μάρτυρες του χρονικού της βιβλιοθήκης.
Το Κολέγιο της Σορβόνης ιδρύθηκε από τον Maître Robert de Sorbon (1201-1274), κληρικό και μέλος του άμεσου αυλικού κύκλου του Λουδοβίκου Θ΄. Ενώ ο Sorbon προερχόταν από οικονομικά αδύναμη τάξη, κατάφερε να παρακολουθήσει μαθήματα Θεολογίας στο πανεπιστήμιο των Παρισίων έχοντας υποβληθεί σε αρκετές θυσίες. Προχώρησε στην ίδρυση του Κολεγίου ορμώμενος από προσωπικές εμπειρίες κατά τα σπουδαστικά του χρόνια, ενώ είχε επίσης συνάψει φιλικές σχέσεις με άτομα που διέθεταν τα οικονομικά και πολιτικά μέσα για την επίτευξη του σκοπού του.
Όταν τέθηκαν οι βάσεις του Κολεγίου και άρχισε να λειτουργεί γύρω στο 1257, κανένα άλλο εκπαιδευτικό κέντρο του Παρισιού δεν διέθετε ανάλογη πανεπιστημιακή κοινότητα: οι δάσκαλοι και οι σπουδαστές της Θεολογίας ζούσαν μαζί, όπως στα κοινοβιακά μοναστήρια, και μοιράζονταν έτσι την πανεπιστημιακή ζωή σε κάθε της πτυχή. Ήδη πριν από το 1257, όχι μόνο οι Δομινικανοί αλλά και οι Αυγουστίνοι, οι Κιστερκιανοί, οι Βενεδικτίνοι, οι Φραγκισκανοί, όπως και άλλα μέλη ταγμάτων είχαν συγκροτήσει τις δικές τους σχολές στο Παρίσι, αλλά η καινοτομία του Κολεγίου του Sorbon συνίστατο στο ότι είχε ανοικτές τις πόρτες του ακόμη και σε αυτούς που δεν ανήκαν σε κανένα τάγμα.
Το χρονικό της βιβλιοθήκης. Δεν γνωρίζουμε κατά πόσον ο Robert de Sorbon είχε προικοδοτήσει τον πυρήνα της κολεγιακής του βιβλιοθήκης, ωστόσο δεν επρόκειτο κατά πάσα πιθανότητα για βιβλιακό υλικό που θα μπορούσε να υποστηρίξει το φιλόδοξο εκπαιδευτικό πρόγραμμα του Κολεγίου. Το γεγονός όμως ότι ο ίδιος ο βασιλιάς της Γαλλίας θεωρούσε το Κολέγιο «ευεργεσία», σύντομα δημιούργησε έναν κύκλο χορηγών, ανάμεσα στους οποίους ξεχωρίζει ο Robert de Douai, προσωπικός θεράπων ιατρός της βασίλισσας Μαργαρίτας, ο οποίος ήδη από το 1258 δώρισε στη Σορβόνη ένα σεβαστό ποσό, εξασφαλίζοντας έτσι τη δωρεάν παροχή βιβλίων, όπως Βίβλους και Originalia, στους σπουδαστές της Θεολογίας.
Δύο ήταν οι βασικές πηγές εμπλουτισμού της βιβλιοθήκης την εποχή εκείνη: κατά πρώτον οι δωρεές βιβλίων, όπως αυτή του de Douai ή του καθηγητή Nicolas de Vrigny και κοσμικών δασκάλων της πανεπιστημιακής σχολής της Θεολογίας και κατά δεύτερον διάφορες χορηγίες και κληροδοτήματα που προέρχονταν από κύκλους της αριστοκρατίας και των ανθρώπων των γραμμάτων.
Τα πρώτα χρόνια της λειτουργίας του Κολεγίου, η έκταση του υλικού της βιβλιοθήκης δεν υπαγόρευε άμεση βιβλιοθηκονομική αντιμετώπιση, ενώ δεν μαρτυρείται φύλαξη των κωδίκων σε συγκεκριμένα armaria. Το πιθανότερο είναι ότι τα βιβλία ήταν διασκορπισμένα ανάμεσα στο φοιτητικό κοινό και στους δασκάλους. Γύρω στο 1268-1270 φαίνεται ότι τα πράγματα άρχισαν να αλλάζουν, καθώς ο ίδιος ο κτήτορας του Κολεγίου, μάλλον, συνέταξε έναν κανονισμό που αφορούσε και τη συλλογή των βιβλίων του ιδρύματος: «Να μη γίνεται κανένας δεκτός στη σχολή προτού ορκιστεί πως όταν δανείζεται βιβλία από την κοινή συλλογή, να τα μεταχειρίζεται σαν δικά του και σε καμία περίπτωση να μην τα παίρνει μαζί του έξω από το Κολέγιο ή να τα δανείζει σε ξένο και, τέλος, να τα επιστρέφει σε καλή κατάσταση, αμέσως μόλις του ζητηθούν ή σε περίπτωση που εγκαταλείψει την πόλη για οποιονδήποτε λόγο».
Το 1272 ο υφηγητής της Θεολογίας Gérard d’Abbeville θα δωρίσει στη βιβλιοθήκη μία σημαντική συλλογή χειρογράφων, η οποία θα έχει ως απόρροια τη ριζική αλλαγή του καθεστώτος της. Γράφει μάλιστα χαρακτηριστικά ο d’Abbeville στη διαθήκη του: «Η επιθυμία μου αναφορικά με τις Sommes και τα Originalia είναι να αποτελέσουν μία συλλογή προσιτή στους κοσμικούς δασκάλους της Θεολογίας, καθώς και στα μέλη των θρησκευτικών ταγμάτων, παρ᾽ όλο που διαθέτουν ήδη αρκετά αντίγραφα». Ο εκλιπών κληροδότησε στη Σορβόνη ολόκληρη βιβλιοθήκη που αριθμούσε 300 τόμους και το πιθανότερο είναι ότι το βιβλιακό αυτό υλικό διπλασίασε και με το παραπάνω ίσως τον υφιστάμενο πλούτο της. Η σημασία της χορηγίας αυτής όχι μόνο ως προς τον αριθμό αλλά και ως προς την ποιότητα και το περιεχόμενο των χειρογράφων είναι φανερή από το γεγονός ότι πολλά από τα βιβλία προέρχονταν από τη βιβλιοθήκη του Richard de Furnival. Η συλλογή περιλάμβανε βιβλία για κάθε ενδιαφερόμενο: συγγράμματα αντιπροσωπευτικά των επτά ελευθέριων τεχνών, φιλολογικά και ποιητικά έργα, ιατρικά συγγράμματα, πατερικά κείμενα και σπάνια λογοτεχνικά έργα της αρχαίας γραμματείας. Η δωρεά αυτή συνοδεύτηκε από συγκεκριμένους όρους που είχε συμπεριλάβει ο Gérard στη διαθήκη του, και σε συνδυασμό με ένα νέο κληροδότημα από 70 βιβλία που εμπλούτισε τη βιβλιοθήκη με τον θάνατο του Sorbon το 1274, κατέστησε τη βιβλιοθήκη της Σορβόνης χρήζουσα βιβλιοθηκονομικής ρύθμισης.
Κ.Σπ. Στάικος, Η Ιστορία της Βιβλιοθήκης στον Δυτικό Πολιτισμό, τόμ. ΙV, Αθήνα, Κότινος, 2010, σ. 290–292.