Ιστορική αναδρομή. Η ιστορία της Δημόσιας Βιβλιοθήκης Ανδρίτσαινας ή αλλιώς Νικολοπουλείου Βιβλιοθήκης, όπως φανερώνει και η δεύτερη ονομασία της, έχει  αφετηρία τη δωρεά το 1838 των βιβλίων του Κωνσταντίνου «Αγαθόφρονα» Νικολόπουλου (1786–1841), σημαντικού φιλόλογου και ευρυμαθή λόγιου της ελληνικής διασποράς. 

Από τα πρώτα κιόλας χρόνια της ενασχόλησής του με τα γράμματα, ο συνεχής εμπλουτισμός της συλλογής του με βιβλία αποτέλεσε έργο ζωής για τον Νικολόπουλο. Ειδικά μετά την εγκατάστασή του στο Παρίσι, το 1806, ξεπέρασε τα στενά όρια μιας ατομικής συλλογής που εξυπηρετούσε αποκλειστικά τα ενδιαφέροντα του συλλέκτη της. Η φιλοδοξία του Νικολόπουλου ήταν πολύ ευρύτερη και λάμβανε εθνική διάσταση. Τα σπουδαία, από πλευράς πνευματικής και συλλεκτικής αξίας, βιβλία που θησαύριζε είχαν ως στόχο να συμβάλουν στην αναγέννηση του ελληνισμού, ο οποίος, το 1838, ακόμα πάσχιζε να αποκτήσει εθνική, κρατική και πολιτιστική υπόσταση.

Επιπλέον, το γεγονός ότι αυτή η –ποιοτικά και ποσοτικά– σημαντική συλλογή δεν προήλθε από κάποιον πλούσιο, ευγενή ή μαικήνα, προσέδιδε ακόμα μεγαλύτερη αξία στην ήδη αξιολογότατη βιβλιοθήκη του Νικολόπουλου, τόσο σε σύγκριση με το παρελθόν όσο και σε σχέση με το παρόν: αφενός γιατί υπήρξε για την εποχή της μια από τις σπουδαιότερες στην Ευρώπη και αφετέρου γιατί αποτελεί μια από τις λίγες ελληνικές βιβλιοθήκες του 18ου και του 19ου αιώνα που διασώθηκαν με τέτοια πληρότητα μέχρι σήμερα.

Την 1η Ιουλίου του 1838, λοιπόν, ο Νικολόπουλος με επιστολή του προς τον Δήμο Ανδρίτσαινας γνωστοποίησε την επιθυμία του να του δωρίσει την προσωπική του βιβλιοθήκη. Όπως ήταν αναμενόμενο, η δημοτική αρχή της Ανδρίτσαινας αποδέχτηκε με ευγνωμοσύνη τη δωρεά του και απέστειλε το 1839 στο Παρίσι, για να παραλάβουν τα βιβλία, τον Χαράλαμπο Χριστόπουλο, ανιψιό του Νικολόπουλου και υπουργό σε διάφορες κυβερνήσεις κατά τις δεκαετίες 1850 και 1860 και τον Κωνσταντίνο Φαρμάκη Ζαφιρόπουλο, δημοτικό σύμβουλο και μετέπειτα δήμαρχο Ανδρίτσαινας.

Τα βιβλία, συσκευασμένα σε 47 κιβώτια, μεταφέρθηκαν το 1840 αρχικά με πλοίο στο Ναύπλιο και από εκεί με ζώα στην Ανδρίτσαινα, η οποία τότε ήταν πρωτεύουσα της ορεινής Ολυμπίας. Σύμφωνα με έκθεση που έγραψε το 1937 ο βιβλιοθηκάριος Αγησίλαος Τσέλαλης, ο Νικολόπουλος είχε ταξινομήσει τη βιβλιοθήκη του, μια διαδικασία εύκολη για αυτόν, αφού είχε αποκτήσει την ανάλογη γνώση και πείρα ως υποβιβλιοθηκάριος στη Βιβλιοθήκη του Ινστιτούτου της Γαλλίας. Επίσης, είχε καταρτίσει και πλήρη κατάλογο, στον οποίο εμφαίνονταν η αρίθμηση των βιβλίων και βιβλιογραφικές σημειώσεις. Ωστόσο, για άγνωστους λόγους, ο κατάλογος αυτός δεν βρέθηκε στο περιεχόμενο των κιβωτίων.

Τα κιβώτια με τα περίπου 5.000 βιβλία τοποθετήθηκαν στον ναό της Αγίας Βαρβάρας, όπου παρέμειναν υπό άσχημες συνθήκες για τέσσερις δεκαετίες. Η πρώτη κίνηση για τη μετεγκατάσταση των βιβλίων σημειώθηκε το 1851, όταν το δημοτικό συμβούλιο, κρίνοντας ότι η κατάσταση της βιβλιοθήκης του Νικολόπουλου «καθίσταται καθ’ ημέραν προβληματική», αποφάσισε την ανέγερση κτιρίου για τη στέγασή της. Με εισήγηση μάλιστα του δημάρχου Γεώργιου Χριστόπουλου, προχώρησε στη σύσταση τριμελούς επιτροπής που θα είχε ως αποστολή την εξεύρεση των απαραίτητων πόρων για την πραγματοποίηση του έργου. Στην επιτροπή συμμετείχαν ο Χαράλαμπος Χριστόπουλος, ο γιατρός Νικόλαος Κωστής και ο καθηγητής πανεπιστημίου και πολιτικός Αλέξανδρος Ραγκαβής, οι οποίοι καλούνταν μέσω των διασυνδέσεών τους στην Ελλάδα και στο εξωτερικό να βρουν χρηματοδότες πρωτίστως για την ανέγερση και κατάρτιση βιβλιοθήκης και δευτερευόντως για την ίδρυση εκπαιδευτηρίων στην Ανδρίτσαινα.

Παρά τις προσπάθειες των μελών της επιτροπής, η ανταπόκριση των υποψήφιων χορηγών δεν ήταν η αναμενόμενη, καθώς η πρώτη κατάθεση (1.000 δραχμές) στον λογαριασμό που είχε δημιουργηθεί στην Εθνική Τράπεζα έγινε μόλις το 1856. Μετά από έξι χρόνια, το 1862, το ποσό, συνυπολογίζοντας τους τόκους και τους ανατοκισμούς, είχε ανέλθει στις 36.984. Τον Οκτώβριο όμως του ίδιου χρόνου υπήρξε μια αδικαιολόγητη ανάληψη περίπου 8.000 δραχμών από τον Χριστόπουλο, ενέργεια που, όπως αποδείχτηκε, ήταν εν γνώσει των δύο άλλων μελών της επιτροπής. Η κατηγορία για κατάχρηση, η οποία βάρυνε ολόκληρη την επιτροπή, υποχρέωσε το υπουργείο Εσωτερικών να απαγορεύσει την οποιαδήποτε μελλοντική ανάληψη από τον λογαριασμό, δίχως τη δική του έγκριση.

Κατά το διάστημα 1862–1868 παρατηρείται στασιμότητα στο θέμα της Βιβλιοθήκης, απόρροια και της αδυναμίας συγκρότησης νέας επιτροπής, αφού τα τρία μέλη της πρώτης είχαν αποχωρήσει μέχρι το 1864 για διαφορετικούς λόγους. Τον Ιανουάριο του 1868 σχηματίστηκε νέα επιτροπή αποτελούμενη από τους Αναστ. Παππαλεξίου, Ζαρείφη Α. Ζαρειφόπουλο, Γεώργιο Χριστόπουλο, Νικόλαο Ζαφειρόπουλο, Αναγνώστη Α. Ζαρειφόπουλο, Χαράλαμπο Δ. Κανελλόπουλο και τον εκάστοτε δήμαρχο Ανδρίτσαινας.

Αμέσως μετά την ανάληψη των καθηκόντων της, η νέα επιτροπή ανέθεσε στον μηχανικό Μιλτιάδη Κανελλόπουλο την εκπόνηση σχεδίου για την ανέγερση συγκροτήματος εκπαιδευτηρίων (Διδακτήριο), το οποίο θα αποτελούνταν από ένα δημοτικό σχολείο αρρένων, ένα δημοτικό θηλέων, ένα «ελληνικό» σχολείο (ήταν τριτάξιο και αποτελούσε το πρώτο μέρος της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης πριν από το γυμνάσιο) και τη Βιβλιοθήκη. Όταν το σχέδιο ετοιμάστηκε, η επιτροπή κήρυξε μειοδοτική δημοπρασία για την εξεύρεση εργολάβου που θα το υλοποιούσε. Η δημοπρασία ολοκληρώθηκε το 1875, με τελικό μειοδότη τον Γεώργιο Νιάρχο, χτίστη και εργολάβο από τα Λαγκάδια Γορτυνίας.

Την ίδια χρονιά ξεκίνησε η κατασκευή του κτιρίου σε οικόπεδο στην τοποθεσία Αγία Βαρβάρα, το οποίο παραχώρησε δωρεάν ο Ανδριτσάνος Νικόλαος Μπαμπαδήμος. Το 1879 πραγματοποιήθηκαν τα εγκαίνια, με το συνολικό κόστος των κατασκευαστικών εργασιών να ανέρχεται περίπου στις 50.000 δραχμές. Στο ισόγειο του Διδακτηρίου βρίσκονταν τα δημοτικά σχολεία, στον πρώτο όροφο το «ελληνικό» σχολείο, ενώ η Νικολοπούλειος Βιβλιοθήκη στεγαζόταν στη δυτική πλευρά του πρώτου ορόφου. Το 1882 ιδρύθηκε και το Γυμνάσιο Ανδρίτσαινας, το οποίο λειτούργησε στις εγκαταστάσεις του Διδακτηρίου από το 1889. Η Βιβλιοθήκη συνέχισε να βρίσκεται στον ίδιο χώρο μέχρι το 1932, οπότε μεταφέρθηκε στη νεότευκτη ΒΑ πτέρυγα του κτιρίου (τις δαπάνες της μετασκευής, ύψους 1.150.000 δραχμών, ανέλαβε το κράτος). Από το 1998 η Βιβλιοθήκη στεγάζεται  σε νέο κτίριο, δίπλα στο Διδακτήριο.

Συλλογή Κωνσταντίνου Νικολόπουλου. Το 1879, ο Αναγνώστης Μπαμπαδήμος ορίστηκε από τον Δήμο Ανδρίτσαινας υπεύθυνος για τη μεταφορά των βιβλίων του Νικολόπουλου από την Αγία Βαρβάρα στον χώρο του Διδακτηρίου. Κατά τα επόμενα έτη, ο Μπαμπαδήμος προχώρησε στην καταμέτρηση, την καταγραφή και την ταξινόμηση των βιβλίων ανά θεματική κατηγορία, διαδικασία που διαμόρφωσε τις εξής κατηγορίες: Θεολογία 927 βιβλία, Φιλοσοφία 521, Φιλολογία 1.446, Λατινική Φιλολογία 258, Ιστορικογεωγραφία 414, Αρχαιολογία 600, Ευρώπη 824, Ασία/Αφρική/Αμερική 168. Σύμφωνα λοιπόν με τους υπολογισμούς, η συλλογή Νικολόπουλου περιείχε το ανώτερο 5.158 βιβλία.

Δύο χρόνια αργότερα, σε νέα απογραφή των βιβλίων που πραγματοποίησε τριμελής επιτροπή, ο αριθμός των συγγραμμάτων ανερχόταν σε 5.289 (4.565 τόμοι και 724 τεύχη) και των συγγραφέων σε 3.217. Το 1906, λαμβάνοντας υπόψη τα στοιχεία του Μπαμπαδήμου και της επιτροπής, ο νέος βιβλιοφύλακας Κλεομένης Πατσόπουλος συνέταξε νέο κατάλογο, στον οποίο αναγραφόταν ότι η Βιβλιοθήκη περιλάμβανε 3.218 συγγράμματα και 4.583 τόμους της συλλογής Νικολόπουλου, 385 τόμους από τη δωρεά του Α. Μπαμπαδήμου, 83 τόμους από την εκδοτική σειρά «Βιβλιοθήκη Μαρασλή» και ορισμένα τεύχη.

Το 1932 όταν πλέον η Βιβλιοθήκη μεταφέρθηκε στη νέα πτέρυγα του κτιρίου, ο νεοδιορισμένος στη θέση του βιβλιοφύλακα Αγησίλαος Τσέλαλης κατέγραψε συνολικά 6.450 βιβλία, προερχόμενα από τις δωρεές Νικολόπουλου, Μπαμπαδήμου, Μαρασλή, Κουμπούρη, Κουτσανδρέα και άλλων. Ειδικότερα, στην έκθεσή του για τη Βιβλιοθήκη της Ανδρίτσαινας το 1937, διατύπωσε ότι η συλλογή Νικολόπουλου περιλάμβανε περίπου 5.000 βιβλία, αριθμός που εκτιμάται ότι προσέγγιζε με μεγάλη ακρίβεια το πλήθος των βιβλίων που απέστειλε ο δωρητής στην Ανδρίτσαινα. Ωστόσο, ο Τσέλαλης δεν αρνιόταν ότι μέχρι το 1890 υπήρξαν κλοπές βιβλίων. Το μεγαλύτερο βέβαια πρόβλημα ήταν η φθορά ή η καταστροφή που είχαν υποστεί ορισμένα βιβλία εξαιτίας των κακών συνθηκών φύλαξής τους και της μεταφοράς τους στο κτίριο του Διδακτηρίου το 1879. 

Όσον αφορά το περιεχόμενό τους, ο Τσέλαλης χαρακτήριζε τα βιβλία της συλλογής του Νικολόπουλου «πολύτιμα» και «δυσεύρετα». Πολλά από αυτά αποτελούν εκδόσεις των πρώτων ετών της τυπογραφίας (1500–1550), ενώ πολυάριθμα είναι και τα βιβλία με χειρόγραφες σημειώσεις, αφιερώσεις και υπογραφές διάσημων ανδρών τους οποίους συναναστρεφόταν ο Νικολόπουλος στο Παρίσι. Ιδιαίτερης μνείας χρήζει και το υψηλής αισθητικής δέσιμο των βιβλίων (χαρτόδετα, δερματόδετα, χρυσοδερματόδετα και περγαμηνόδετα με μικρογλυπτική και μικροχαρακτική στο εξώφυλλό τους), καθώς και η συνεχής, σε μεγάλο βαθμό, σειρά εκδόσεων (π.χ. πρώιμες ομηρικές εκδόσεις, εκδόσεις έργων Ελλήνων φιλοσόφων, εκδόσεις έργων της κλασικής φιλολογίας και της Αγίας Γραφής), τυπωμένων σε τυπογραφικά κέντρα της Ιταλίας αλλά και σε σημαντικά εκδοτικά κέντρα της βόρειας Ευρώπης.

Κατάλογος Βιβλιοθήκης Κ. Νικολόπουλου. Η σπουδαιότητα και η ποικιλία των βιβλίων της συλλογής Νικολόπουλου και η έλλειψη για χρόνια κάποιας συστηματικής καταγραφής καθιστούσε επιτακτική την ανάγκη καταλογογράφησής τους, η οποία θα παρουσίαζε τον ακριβή αριθμό τους αλλά και τις θεματικές τους. Προσπάθειες για τη σύνταξη λεπτομερούς καταλόγου κατέβαλε κατά τη δεκαετία του 1970 ο Δημήτρης Πρίγγουρης (1928–2019), διευθυντής της Δημόσιας Βιβλιοθήκης Ανδρίτσαινας.

Ωστόσο, ένα τέτοιο έργο δεν θα μπορούσε να πραγματοποιηθεί χωρίς τη συνδρομή των ειδικών επιστημόνων του Κέντρου Νεοελληνικών Ερευνών (ΚΝΕ) του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών (ΕΙΕ), με επικεφαλής τον Αλέξη Πολίτη. Η συνεργασία του ΕΙΕ με τη Βιβλιοθήκη ήταν μια πρωτοβουλία της Λουκίας Δρούλια, διευθύντριας του ΚΝΕ, που την επικρότησε ο Δ. Πρίγγουρης, συνδράμοντας με όλες του τις δυνάμεις τις αποστολές των ιστορικών του Κέντρου στην Ανδρίτσαινα (κατά τα έτη 1981, 1982 και 1984) για την καταγραφή της συλλογής Νικολόπουλου.

Ο Κατάλογος της Βιβλιοθήκης του Κωνσταντίνου-Αγαθόφρονος Νικολόπουλου εκδόθηκε το 1987 από το ΚΝΕ/ΕΙΕ και σ’ αυτόν καταγράφηκαν 3.691 τίτλοι βιβλίων, 3 συλλογές χαρακτικών και 2 χειρόγραφα. Αναλυτικά, από τα 3.691 βιβλία (οι τόμοι είναι περισσότεροι) τα 982 είναι ελληνόγλωσσα και τα 2.709 ξενόγλωσσα. Τα χαρακτικά απαρτίζουν μια συλλογή με 22 χαλκογραφίες που απεικονίζουν διάφορους χώρους του μουσείου Πίου και Κλήμη (Βατικανό), μια συλλογή πρωτότυπων σχεδίων και χαλκογραφιών δεμένων σε τόμο και μια συλλογή από 56 πίνακες με διάφορα μυθικά πρόσωπα.

Όπως συνάγεται από τον Κατάλογο, τα κύρια ενδιαφέροντα του Νικολόπουλου στρέφονταν γύρω από τις κλασικές σπουδές (φιλολογία, θεολογία, αρχαιολογία, φιλοσοφία) και τις σχετικές τους επιστήμες. Παράλληλα, έδειχνε ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τα ευρωπαϊκά πράγματα, ενώ λιγοστά είναι τα τυπωμένα νεοελληνικά βιβλία που εντάσσονται στη συλλογή μετά την εγκατάστασή του στο Παρίσι, όπως και τα έργα της μη κλασικής (με την ευρύτερη έννοια του όρου) λογοτεχνικής παραγωγής. Επίσης, η συλλογή περιλαμβάνει λεξικά, σπάνια αντίτυπα της Αγίας Γραφής, εκδόσεις σε διάφορες γλώσσες (όπως εβραϊκά και αραμαϊκά) και παρτιτούρες.

Συλλογή Ευάγγελου Καλλιανιώτη. Ένα ακόμα γεγονός που συνέβη κατά το πρώτο μισό της δεκαετίας του 1980 και έπαιξε σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση και την εξέλιξη της Βιβλιοθήκης στην Ανδρίτσαινα, ήταν η πρόσκτηση της συλλογής του Ευάγγελου Καλλιανιώτη.

Το 1983, μετά από ενέργειες του διευθυντή της Νικολοπουλείου Δημήτρη Πρίγγουρη, οι κληρονόμοι του Ευάγγελου Καλλιανιώτη αποφάσισαν να δωρίσουν την προσωπική του βιβλιοθήκη στη Βιβλιοθήκη της Ανδρίτσαινας, χωρίς μάλιστα ο αποθανών (είχε αποβιώσει το 1981) να έχει καταγωγή ή άλλη σχέση με την κωμόπολη της Ηλείας.

Συγκεκριμένα, ο Ε. Καλλιανιώτης είχε γεννηθεί το 1888 στη Στεμνίτσα Αρκαδίας, όπου φοίτησε αρχικά στο δημοτικό σχολείο της περιοχής και αργότερα στο σχολαρχείο της Δημητσάνας. Σε ηλικία 17 ετών έφυγε για την Αμερική και εγκαταστάθηκε στη Βοστώνη, όπου έζησε μέχρι το 1967. Εκεί σταδιοδρόμησε επαγγελματικά ανοίγοντας καταστήματα τροφίμων και ποτών, ενώ παράλληλα, ορμώμενος από την αγάπη του για τη φιλολογία και τη φιλοσοφία, δημιούργησε την ιδιωτική του βιβλιοθήκη.

Το 1967 επέστρεψε στην Ελλάδα και εγκαταστάθηκε στην Αθήνα. Τρία χρόνια μετά, μετακόμισε στη γενέτειρα του Στεμνίτσα, όπου έζησε μέχρι τον θάνατό του, συνδράμοντας οικονομικά και ποικιλοτρόπως την τοπική κοινωνία. Μολονότι θα περίμενε κάποιος να κληροδοτήσει τη βιβλιοθήκη του στον γενέθλιο τόπο του, ο Καλλιανιώτης –επηρεασμένος ίσως και από την έλλειψη κατάλληλου χώρου– αποφάσισε να την αφήσει στους απογόνους του. Αυτοί πείστηκαν προφανώς από τον Πρίγγουρη και έτσι οι 4.341 τόμοι της (με σημαντικό αριθμό σπάνιων και αξιόλογων τίτλων) εκτίθενται σήμερα σε αυτόνομη αίθουσα, που φέρει το όνομα του πρώτου ιδιοκτήτη της, στη Δημόσια Βιβλιοθήκη της Ανδρίτσαινας. 

Η συλλογή Καλλιανιώτη εμπλούτισε τη Βιβλιοθήκη, διευρύνοντάς την ποσοτικά και θεματικά, και κυρίως την αποσύνδεσε από τον μονομερή χαρακτηρισμό της ως Βιβλιοθήκης της συλλογής Νικολόπουλου.

Ιστορικό Αρχείο. Ένας τρίτος πυλώνας της Νικολοπουλείου Βιβλιοθήκης είναι το Ιστορικό Αρχείο, το οποίο περιλαμβάνει προεπαναστατικά, επαναστατικά και μετεπαναστατικά  χειρόγραφα.

Ανάμεσα σε άλλα, συγκαταλέγονται χειρόγραφα από το προσωπικό αρχείο του Νικόλαου Δημητρακόπουλου, χειρόγραφες επιστολές αγωνιστών 1821 (του Παναγιώτη Αναγνωστόπουλου, των Θεόδωρου, Πάνου, Γενναίου και Μάρκου Κολοκοτρώνη, των Αναγνώστη και Παναγιώτη Κανελλόπουλου κ.ά.), χειρόγραφα της οικογένειας Πλαπούτα, πρακτικά της Πελοποννησιακής Γερουσίας, χειρόγραφα από το προσωπικό αρχείο του Χαράλαμπου Χριστόπουλου κ.λπ.

Το ευρετήριο των εν λόγω χειρογράφων βρίσκεται στον ιστότοπο της Δημόσιας Ιστορικής Βιβλιοθήκης Ανδρίτσαινας. Εκεί επίσης θα βρει κανείς βιογραφικά αγωνιστών και άλλων σημαντικών προσώπων της επανάστασης, έγγραφα και επιστολές των οποίων θησαυρίζονται στο Ιστορικό Αρχείο. Μέρος του Αρχείου εκδόθηκε το 2010 στην κοινή έκδοση του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου και της Βιβλιοθήκης της Ανδρίτσαινας με τίτλο Χειρόγραφα ιστορικού αρχείου Βιβλιοθήκης Ανδρίτσαινας, περίοδος 1821–1866.   

Επιπλέον, η Νικολοπούλειος Βιβλιοθήκη κατέχει βιβλία από παλαιότερες και νεότερες δωρεές, αλλά και από αγορές των εκάστοτε διευθυντών της. Το σύνολο των τίτλων της μέχρι τις 31/12020 ανέρχεται στους 41.091 τίτλους και των τόμων στους 49.838. Επισημαίνεται ότι στους χώρους της Νικολοπουλείου εκτίθενται 23 γύψινα εκμαγεία (δωρεά του Βρετανικού Μουσείου το 1963) με σκηνές της Κενταυρομαχίας και της Αμαζονομαχίας από τη ζωφόρο του ναού του Επικούριου Απόλλωνα στο Λύκαιο όρος.

Διοίκηση και οργάνωση. Η Βιβλιοθήκη μέχρι το 1930 ανήκε στην κοινότητα της Ανδρίτσαινας, όμως η αδυναμία της τοπικής αρχής να αντεπεξέλθει στα έξοδά της την ανάγκασε να την παραχωρήσει στο κράτος. Η Δημόσια Ιστορική Βιβλιοθήκη Ανδρίτσαινας είναι Νομικό Πρόσωπο Δημοσίου Δικαίου και υπάγεται στο υπουργείο Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων, σύμφωνα με τον νόμο 3149/10.6.2003 («Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδας, Δημόσιες Βιβλιοθήκες και άλλες διατάξεις»).

H Βιβλιοθήκη διοικείται από το πενταμελές Εφορευτικό Συμβούλιο, το οποίο ορίζεται με απόφαση του υπουργού Παιδείας και Θρησκευμάτων δημοσιευμένη στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως. Τα μέλη του Συμβουλίου προέρχονται από τον χώρο του πολιτισμού, της εκπαίδευσης, της αυτοδιοίκησης, της εκκλησίας, της επιστήμης ή της παραγωγής και η θητεία τους είναι τριετής.

Η Νικολοπούλειος Βιβλιοθήκη έχει ταξινομηθεί με το σύστημα DEWEY, ενώ τα βιβλία των δύο συλλογών (Κ. Νικολόπουλου και Ε. Καλλιανιώτη) έχουν ταξινομηθεί θεματικά και με αύξοντα αριθμό. Από το 2020 έχει ξεκινήσει η ηλεκτρονική καταγραφή των βιβλίων της συλλογής Κ. Α. Νικολόπουλου και μερική καταγραφή της συλλογής Ε. Καλλιανιώτη στο πρόγραμμα ΚΟΗΑ.

Στη Βιβλιοθήκη  λειτουργεί  καθημερινά αναγνωστήριο, παιδικό τμήμα, δανειστικό τμήμα, κέντρο πληροφόρησης και εκθετήριο αποτελούμενο από τους περίπου 50.000 τίτλους σύγχρονων και παλαιών εκδόσεων (το υλικό αυτό είναι στη διάθεση του απλού επισκέπτη ή του ερευνητή ανάλογα με το ενδιαφέρον).  

Εκτός από τις κρατικές χρηματοδοτήσεις, η Νικολοπούλειος δεχόταν και εξακολουθεί να δέχεται χρηματική ενίσχυση από ιδιώτες και φορείς. Προεξάρχουσα θέση σε αυτή τη λίστα έχουν η Ελβετική Ένωση Φίλων Βιβλιοθήκης Ανδρίτσαινας, µε έδρα το Φρίμπουργκ της Ελβετίας και ιδρυτή τον Ανδριτσάνο ευπατρίδη γιατρό Παναγιώτη Πετρόπουλο (1938–2011), καθώς και ο Πανελλήνιος Σύλλογος Φίλων Βιβλιοθήκης Ανδρίτσαινας στην Ελλάδα.

Ενδεικτικά, το 2003, ο Πανελλήνιος Συλλόγος Φίλων Βιβλιοθήκης Ανδρίτσαινας προχώρησε στη δωρεά των προθηκών, των βιβλιοστασίων και του υπόλοιπου εξοπλισμού που χρησιμοποιείται για τη συλλογή Νικολόπουλου, ενώ ένα χρόνο αργότερα έγινε αντίστοιχη δωρεά για τη συλλογή Καλλιανιώτη. Από την πλευρά της, η Ελβετική Ένωση Φίλων Βιβλιοθήκης Ανδρίτσαινας, έχοντας ως πρωταρχικό σκοπό τη διάσωση και συντήρηση της Νικολοπουλείου ιστορικής συλλογής βιβλίων και αριθμώντας σήμερα πάνω από 200 μέλη (πρόκειται για Έλληνες και Ελβετούς φιλέλληνες), χρηματοδοτεί από το 2012 το εργαστήριο συντήρησης των ιστορικών βιβλιοδεσιών της συλλογής Νικολόπουλου, το οποίο λειτουργεί εντός της Βιβλιοθήκης. Επίσης, τα τελευταία χρόνια, σε συνεργασία την Ένωση, η Βιβλιοθήκη πραγματοποίησε εκθέσεις και εκδηλώσεις, όπως: «Συμπλήρωση 30 χρόνων από την ίδρυση της Ελβετικής Ένωσης Φίλων Βιβλιοθήκης» (9/9/2017)⸱ «Συμπλήρωση δέκα  χρόνων από την προσφορά των Ελβετών πολιτών στους πληγέντες κατοίκους της περιφέρειας της Ανδρίτσαινας από τις καταστροφικές πυρκαγιές το καλοκαίρι του 2007» (2/6/2018)⸱ εγκαίνια (20/10/2018) της περιοδικής έκθεσης με τίτλο «Θησαυροί της Ιστορικής Βιβλιοθήκης Ανδρίτσαινας. Ελληνικές εκδόσεις των αρχών της τυπογραφίας», η οποία πραγματοποιήθηκε στο Εθνικό Ιστορικό Μουσείο στην Αθήνα από τις 20/10/2018 έως τις 21/12/2018. 

Δράσεις – Προγράμματα. Η Δημόσια Ιστορική Βιβλιοθήκη της Ανδρίτσαινας σε συνεργασία με την εταιρεία ψηφιακών ξεναγήσεων Clio Muse Tours δημιούργησαν την πρώτη δωρεάν ακουστική ξενάγηση για την ιστορία της Βιβλιοθήκης και τις πολύτιμες συλλογές της, καθώς και ψηφιακό χρονολόγιο, στο οποίο αποτυπώνεται το ταξίδι των βιβλίων της ιστορικής συλλογής Κ. Αγαθόφρoνος Νικολόπουλου έως τη σημερινή τους στέγη. Ο επισκέπτης έχει πλέον την δυνατότητα να περιηγηθεί στο χώρο της Βιβλιοθήκης απ’  όπου και  αν βρίσκεται, εξερευνώντας 12 σημεία ενδιαφέροντος και 50 σύντομες ιστορίες, διαθέσιμες σε τρεις γλώσσες (ελληνικά, αγγλικά και γαλλικά). Χρησιμοποιώντας το προσωπικό του smartphone ή τον υπολογιστή του μπορεί να έχει πρόσβαση στην ξενάγηση τόσο online μέσω του «Tour Experience», πατώντας ένα μόνο link, όσο και offline μέσω του Clio Muse App για Android και iOS.

Επιπλέον στον χώρο της Βιβλιοθήκης, ο επισκέπτης μπορεί να αλληλεπιδράσει με την ξενάγηση και να ακούσει αλλά και να διαβάσει τις ιστορίες των εκθεμάτων χρησιμοποιώντας την, έξυπνη, οθόνη που υπάρχει στο χώρο. Στο ψηφιακό χρονολόγιο ο χρήστης περιηγείται στον χάρτη αναζητώντας τις ευρωπαϊκές πόλεις που εκδόθηκαν 33 σπάνιες εκδόσεις της συλλογής⸱ μαθαίνει στοιχεία για  την ελληνική εκδοτική δραστηριότητα του 16ου αιώνα και τους σημαντικούς εκπροσώπους της, και ακολουθεί τη συλλογή των βιβλίων στο ταξίδι της από το Παρίσι στην Ανδρίτσαινα μέχρι την τελική εγκατάσταση της στη σημερινή της έδρα στο χώρο της Δημόσιας Ιστορικής  Βιβλιοθήκης. Συνάμα μαθαίνει στοιχεία για τη ζωή του μεγάλου δωρητή χάρη στην προσφορά του οποίου έχουμε στη διαθεσή μας αυτούς τους εκδοτικούς αυτούς θησαυρούς.

Το καλοκαίρι του 2020, με πρωτοβουλία του Πέτρου Στεργιόπουλου, φλαουτίστα και συνεργάτη του Κέντρου Ερευνών και Τεκμηρίωσης του Ωδείου Αθηνών (ΚΕΤΩΑ), και της Στέλλας Κουρμπανά, υπεύθυνης του Αρχείου του Ωδείου, ξεκίνησε μια μακρόπνοη συνεργασία ανάμεσα στην Δημόσια Ιστορική Βιβλιοθήκη της Ανδρίτσαινας και το ΚΕΤΩΑ, με στόχο την ανάδειξη της σημαντικής μουσικής συλλογής (σπάνια βιβλία για τη μουσική, καθώς και παρτιτούρες του Νικολόπουλου αλλά και άλλων συνθετών) που φυλάσσεται στη βιβλιοθήκη, αλλά και της εν πολλοίς άγνωστης σχέσης του δωρητή της, Κωνσταντίνου Νικολόπουλου, με τη μουσική. Στο εγγύς και απώτερο μέλλον η Βιβλιοθήκη της Ανδρίτσαινας και το ΚΕΤΩΑ, συνεχίζοντας το όραμα του Νικολόπουλου για μια πνευματική, αλλά και μουσική αναγέννηση της ιδιαίτερης πατρίδας του, θα προσπαθήσουν να αναβιώσουν τον «Μουσικό κόσμο του Νικολόπουλου» με καλλιτεχνικές και εκπαιδευτικές συνεργασίες, που περιλαμβάνουν, μεταξύ άλλων, συναυλίες, ομιλίες, εκπαιδευτικά προγράμματα αλλά και κατασκευή μόνιμης προθήκης στον χώρο της βιβλιοθήκης της Ανδρίτσαινας αφιερωμένης στη μουσική. Παράλληλα πρόκειται να δημιουργηθεί ειδικός ιστοχώρος στην ιστοσελίδα της βιβλιοθήκης, προσβάσιμος και από την ηλεκτρονική διεύθυνση του Ωδείου Αθηνών, προκειμένου να φιλοξενήσει μελέτες αλλά και οπτικοακουστικό υλικό βασισμένο στα έργα του Νικολόπουλου και της συλλογής του από μουσικούς σε ολόκληρο τον κόσμο.

Τα τελευταία χρόνια, η Δημόσια Βιβλιοθήκη της Ανδρίτσαινας συμμετέχει στα προγράμματα της «Καλοκαιρινής Εκστρατείας Ανάγνωσης και Δημιουργικότητας», τα οποία γίνονται υπό  την αιγίδα της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδος και απευθύνονται σε παιδιά. Μέσω μιας σειράς βιωματικών δράσεων που υλοποιούνται μέσα στο ξεχωριστό περιβάλλον της Βιβλιοθήκης, τα παιδιά έρχονται σε επαφή με την ποίηση, τη λογοτεχνία, την αφήγηση, το θέατρο, τη μουσική, τα μαθηματικά κ.ά., έχοντας έτσι τη δυνατότητα να αναπτύξουν και να απελευθερώσουν της φαντασία και τη δημιουργικότητά τους.

Κατάλογοι της Βιβλιοθήκης

Η Βιβλιοθήκη του Κωνσταντίνου Αγαθόφρονος Νικολόπουλου στην Ανδρίτσαινα. Κατάλογος, Αθήνα, ΚΝΕ / ΕΙΕ, 1987.

Χειρόγραφα ιστορικού αρχείου Βιβλιοθήκης Ανδρίτσαινας, περίοδος 1821–1866, Θεσσαλονίκη, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης / Δημόσια Βιβλιοθήκη Ανδρίτσαινας, 2010.

«Έκθεσις Αγησιλάου Τσέλαλη περί της εν Ανδριτσαίνη Δημοσίας Βιβλιοθήκης», Ανδρίτσαινα. Η Βιβλιοθήκη Κωνσταντίνου Νικολόπουλου, Αθήνα, Ελληνική Εταιρεία Βιβλιoφίλων, 1981, σ. 14–35.

Βιβλιογραφία για τη Βιβλιοθήκη

Ανδρίτσαινα. Η Βιβλιοθήκη Κωνσταντίνου Νικολόπουλου, Αθήνα, Ελληνική Εταιρεία Βιβλιoφίλων, 1981.   

• Τσέλαλης, Α., «Έκθεσις Αγησιλάου Τσέλαλη περί της εν Ανδριτσαίνη Δημόσιας Βιβλιοθήκης», στο ίδιο, σ. 14–35.
• Σαντοριναίου, Κυριακή, «Η εκχώρηση της βιβλιοθήκης του Κωνσταντίνου Νικολόπουλου στην πόλη της Ανδρίτσαινας», στο ίδιο, σ. 36–46.
• Πικραμένου-Βάρφη, Δήμητρα, «Η Βιβλιοθήκη της Ανδρίτσαινας και ο Αλέξανδρος Ρίζος Ραγκαβής», στο ίδιο, σ. 47–53.
• Λιάτα, Ευτυχία, «Η Βιβλιοθήκη της Ανδρίτσαινας: Στοιχεία για την ανέγερσή της (1851–1875)», στο ίδιο, σ. 54–77.

Θησαυροί της Ιστορικής Βιβλιοθήκης Ανδρίτσαινας, Ελληνικές εκδόσεις των αρχών της τυπογραφίας [κατάλογος της ομώνυμης Έκθεσης], Αθήνα, Ιστορική και Εθνολογική Εταιρεία της Ελλάδος, 2018.

Πρίγγουρης, Δ., «Κτήμα ιερόν της Ανδριτσαίνης», Αλφειός, 2 (1994), Πύργος.

Φινκ, Ι., Η αρκαδική αποστολή του Κωνσταντίνου Νικολόπουλου, Αθήνα 1980.