Ο άνθρωπος που συμβολίζει τις απαρχές του βυζαντινού ουμανισμού και μας παρέδωσε μέσα από τα έργα του σημαντικές πληροφορίες για τον βιβλιολογικό πλούτο της Κωνσταντινούπολης ήταν ο Φώτιος Α΄.
Γεννήθηκε γύρω στα 810 μ.Χ. από αρχοντική οικογένεια και ήταν αδελφός του πατριάρχη Ταράσιου. Απέκτησε μεγάλη και βαθιά μόρφωση και επιδόθηκε στη διδασκαλία της Λογικής, Διαλεκτικής, Φιλοσοφίας, Θεολογίας και των Μαθηματικών, ενώ, ταυτόχρονα, υπηρετούσε τον αυτοκράτορα από τη θέση του «πρωτοασηκρήτη». Ανέβηκε δύο φορές στον πατριαρχικό θρόνο: το 858-867 και 877-886. Αγνοούμε το έτος του θανάτου του (Ziegler, Ph. · Lemerle, Ουμ., 41-45, 154-183).
Από το συγγραφικό έργο του ξεχωριστή σημασία στην ιστορία του ουμανισμού κατέχει το σύγγραμμά του που τιτλοφορείται Βιβλιοθήκη (Lemerle, Ουμ., 165-174 · Wilson, Ph.). Αυτό που καθιστά το έργο ιδιαίτερα ενδιαφέρονγια την υπόθεση του βιβλίου είναι αφενός ότι αντιπροσωπεύει την πρώτη εκτεταμένη καταγραφή με σχόλια ενός σημαντικού corpus έργων της αρχαίας και χριστιανικής γραμματείας, και αφετέρου ότι είναι το μόνο έργο φιλολογικής ιστορίας που μας κληροδότησε το Βυζάντιο. Οι μυστηριώδεις συνθήκες υπό τις οποίες συντάχθηκε και εκδόθηκε, σε συνδυασμό με μιαν αφιερωτική επιστολή που συνοδεύει το έργο και η οποία περιπλέκει μάλλον παρά διαφωτίζει τα πράγματα, έχουν δημιουργήσει εκτενέστατη βιβλιογραφία.
Μυριόβιβλος και Βιβλιοθήκη είναι οι ονομασίες που δόθηκαν στη συλλογή περίπου τον 14ο και 16ο αιώνα, αντίστοιχα. Ο αυθεντικός τίτλος του έργου είναι: Απογραφή και συναρίθμησις των ανεγνωσμένων ημίν βιβλίων ων εις κεφαλαιώδη διάγνωσιν ο ηγαπημένος ημών αδελφός Ταράσιος εξητήσατο. Έστι δε ταύτα είκοσι δεόντων εφ’ ενί τριακόσια. Ο Φώτιος αναφέρει συνοπτικά στο εισαγωγικό του σημείωμα προς τον αδελφό του Ταράσιο τα εξής: Όταν επιλέχθηκε να λάβει μέρος στην πρεσβεία που θα στελνόταν στους Άραβες, ο αδελφός του τον παρακάλεσε να καταγράψει τα «στοιχεία» ή τις περιλήψεις (υποθέσεις) των βιβλίων που είχε διαβάσει, για να παρηγορηθεί έτσι για τον λυπηρό χωρισμό και για να γνωρίσει και εκείνος τα βιβλία που είχε μελετήσει ο Φώτιος μόνος του. Για να ικανοποιήσει την επιθυμία του Ταράσιου, ο Φώτιος, με τη βοήθεια ενός γραμματέα (υπογραφεύς), κατέγραψε όσα είχε συγκρατήσει στη μνήμη του, με την άτακτη σειρά που τα θυμόταν. Διευκρινίζει ότι πραγματεύεται και σχολιάζει λιγότερο διεξοδικά τα διαδεδομένα έργα, που ήταν αδύνατον να μην τα γνώριζε ο Ταράσιος. Και συνοψίζει στον επίλογό του ότι τα κείμενα αυτά τα είχε συγκεντρώσει από τότε που ήταν ικανός να κρίνει. Καταλήγει δε ότι, αν ο Θεός του επιτρέψει να γυρίσει σώος και αβλαβής από την πρεσβεία, ίσως δώσει συνέχεια στο εγχείρημά του (Coppola, Contr.).
Η Βιβλιοθήκη χωρίζεται σε 279 κεφάλαια (κώδικες), που ποικίλλουν εντυπωσιακά σε έκταση. Το καθένα από αυτά σχολιάζει ή περιγράφει το θέμα ενός χριστιανικού ή ειδωλολατρικού έργου (τα 122 είναι ειδωλολατρικά). Οι αναγνώσεις αυτές πρέπει να έγιναν σε διάστημα περίπου δεκαπέντε ετών, και ο Φώτιος, μολονότι ισχυρίζεται ότι συνέταξε το όλο έργο από μνήμης, αποκλείεται να μην είχε κρατήσει υπομνήματα και σημειώσεις. Η έρευνα για την εξακρίβωση κάποιας μεθόδου εργασίας, την οποία ακολούθησε ο Φώτιος, δεν έχει αποδώσει καρπούς, πιθανότατα γιατί δεν υπήρξε συγκεκριμένη μέθοδος. Ο Φώτιος υπαγόρευε άτακτα με βάση όσα υπολόγιζε ότι ίσως δεν γνώριζε ο Ταράσιος. Λόγου χάρη, τα κοσμικά έργα αντιπροσωπεύονται από ιστορικά, ρητορικά, μυθιστορηματικά και άλλα έργα· η ποίηση απουσιάζει παντελώς και τα φιλοσοφικά κείμενα σπανίζουν. Είναι χαρακτηριστικό το γεγονός ότι ο Πλάτων και ο Αριστοτέλης απουσιάζουν από τα λήμματα της Βιβλιοθήκης (Βιβλ. ΙΙΙ, 226-229).