Η μονή Κουτλουμουσίου, που φέρεται υπό διάφορες ονομασίες από την εποχή της ίδρυσης της, «Κουτλουμούσι», «μονή Χαρίτωνος» αλλά και «μονή του Βοεβόδα», κατά γενική σχεδόν αποδοχή, επικρατεί η άποψη ότι το όνομά της προέρχεται από κάποιον Τούρκο που εκχριστιανίστηκε και ονομαζόταν Κουτλουμούς. Σύμφωνα με έγγραφο της μονής του Αγίου Παντελεήμονος του 1169, είχε ιδρυθεί ήδη τον 12ο αιώνα.

Η Μονή γνώρισε μεγάλη ακμή κατά την εποχή που ηγούμενός της ήταν ο Χαρίτων, από τη νήσο Ίμβρο. Με τα ταξίδια του στις περιοχές της Ουγγροβλαχίας, κατόρθωσε να συγκεντρώσει χρήματα για την οικοδόμηση νέων κτισμάτων, ιδίως από το ενδιαφέρον που απέδειξε ο ηγεμών Ιωάννης Βλαδισλάβος (1364-1374), οπότε άρχισαν να συρρέουν στη Μονή πολλοί μονάχοι από τις περιοχές που διαφέντευε. Ωστόσο, τη λαμπρή αυτή εποχή διαδέχθηκε η παρακμή και η τέλεια ερήμωση το 1497, μετά την εκτεταμένη πυρκαγιά. Η βιβλιοθήκη της Μονής στεγάζεται στον τελευταίο όροφο της βορειοδυτικής πτέρυγας και εμπεριέχει 770 κώδικες, από τους οποίους οι 95 είναι περγαμηνοί και παλαιοί (Άτσαλος, Χειρ., 513). Ο Curzon δυσκολεύτηκε να επισκεφθεί τη βιβλιοθήκη, καθώς ο μοναχός που είχε το κλειδί ήταν επιφυλακτικός απέναντι στους ξένους επισκέπτες, μια και κάποιος Ρώσος που δανείστηκε ένα βιβλίο δεν το επέστρεψε ποτέ (Αναστασίου, Curzon, 357 · Θησαυροί Α’, 236-238).

Εκτός από πολύτιμα έγγραφα, στη βιβλιοθήκη φυλάσσονται γύρω στα 3.500 έντυπα, ανάμεσα στα οποία διακρίνεται η Επιτομή των οκτώ του λόγου μερών, του Κωνσταντίνου Λάσκαρη, που τυπώθηκε στη Βενετία, από τον Αντώνιο Πέτρο Πινέλλι, το 1645 (ΠΑΠ, Άγιο Όρος, 50).