Η μονή Σταυρονικήτα είναι αφιερωμένη στη μνήμη του Αγίου Νικολάου, βρίσκεται ανάμεσα στις μονές Ιβήρων και Παντοκράτορος και σύμφωνα με το αγιορείτικο καθεστώς ιδρύθηκε το 1536, δηλαδή τελευταία από όλες. Το όνομα της οφείλεται, πιθανότατα, στον ιδρυτή της που έφερε το όνομα Νικήτας. Το αρχικό μοναστικό ίδρυμα φαίνεται ότι λειτούργησε από τις αρχές του 11ου αιώνα, αλλά κάποια εποχή, προς τα τέλη του 12ου αιώνα ερημώθηκε, και έτσι, περιήλθε στη δικαιοδοσία της Μεγάλης Μέσης της Κοινότητας, η οποία το παραχώρησε στη μονή Κουτλουμουσίου, η οποία το ανακαίνισε και ανέγειρε τον Πύργο.

Στο πρώτο επίπεδο του κτίσματος δίπλα στο Καθολικόν στεγάζεται η βιβλιοθήκη, που εμπεριέχει 181 κώδικες, από τους οποίους 53 περγαμηνοί και τέσσερα ειλητάρια. Χαρακτηριστικός ο κώδικας 43, ένα Τετραευαγγέλιο του 10ου, χαρακτηρίζεται από τις μικρογραφίες των Ευαγγελιστών ενδεδυμένων ως αρχαίοι φιλόσοφοι (Θησαυροί Δ’, 184-186).