Η μονή Ξηροποτάμου, κατά ορισμένες πηγές, ιδρύθηκε από τους αυτοκράτορες Κωνσταντίνο Ζ’ Πορφυρογέννητο (913-959) και Ρωμανό τον Λεκαπηνό (919-944). Σύμφωνα με πιο αξιόπιστες πηγές, η μονή ιδρύθηκε προς τα τέλη του 10ου αιώνα και κατά πάσα πιθανότητα από τον μοναχό Παύλο Ξηροποταμηνό, πρώτο ηγούμενο της Μονής και υπέγραψε το Α’ Τυπικόν (972) του αυτοκράτορα Ιωάννη του Τσιμισκή.

Η βιβλιοθήκη της Μονής βρίσκεται πάνω από τον νάρθηκα του Καθολικού και τα χρόνια που την επισκέφτηκε ο Curzon περιείχε γύρω στα 50 χειρόγραφα σε κακή κατάσταση και 1.000 περίπου έντυπα (Αναστασίου, Curzon, 348). Νεότερες καταγραφές ανεβάζουν τον πλούτο της σε 409 κώδικες, εκ των οποίων 20 περγαμηνοί. Από τους κώδικες αυτούς ξεχωρίζει το Τετραευαγγέλιον (αρ. 107), που κοσμείται με παραστάσεις τριών ευαγγελιστών, Μάρκου, Λουκά και Ιωάννη μετά του Πρόχορου, που ζωγραφίστηκε σε ελεύθερη μορφή, κατά τον 16ο αιώνα (Θησαυροί Α’, 312, 314-315, 319).